Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Quonam, inquit, modo? Quis istud, quaeso, nesciebat? Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. Quas enim kakaw Graeci appellant, vitia malo quam malitias nominare. Itaque contra est, ac dicitis;
- Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris?
- Et quidem saepe quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat;
- Bona autem corporis huic sunt, quod posterius posui, similiora.
- Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria.
- Tum Quintus: Est plane, Piso, ut dicis, inquit.
- Quod vestri quidem vel optime disputant, nihil opus esse eum, qui philosophus futurus sit, scire litteras.
- Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem.
Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam. Summum a vobis bonum voluptas dicitur. In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Quae iam oratio non a philosopho aliquo, sed a censore opprimenda est. Hosne igitur laudas et hanc eorum, inquam, sententiam sequi nos censes oportere? Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Videsne quam sit magna dissensio? Iis igitur est difficilius satis facere, qui se Latina scripta dicunt contemnere. Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius.
Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Quod praeceptum quia maius erat, quam ut ab homine videretur, idcirco assignatum est deo. Nihil enim iam habes, quod ad corpus referas; Mihi enim satis est, ipsis non satis. Quare hoc videndum est, possitne nobis hoc ratio philosophorum dare. Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio.
De quibus cupio scire quid sentias. Et ille ridens: Video, inquit, quid agas; Atqui, inquit, si Stoicis concedis ut virtus sola, si adsit vitam efficiat beatam, concedis etiam Peripateticis. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Compensabatur, inquit, cum summis doloribus laetitia. Ac tamen hic mallet non dolere. Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior potest.
Ita graviter et severe voluptatem secrevit a bono.
Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? Bestiarum vero nullum iudicium puto.
Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. Erat enim res aperta. Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. Haec mihi videtur delicatior, ut ita dicam, molliorque ratio, quam virtutis vis gravitasque postulat. Quod est, ut dixi, habere ea, quae secundum naturam sint, vel omnia vel plurima et maxima. Urgent tamen et nihil remittunt.
Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. De maximma autem re eodem modo, divina mente atque natura mundum universum et eius maxima partis administrari. Quibusnam praeteritis? Negabat igitur ullam esse artem, quae ipsa a se proficisceretur; Quid, si etiam iucunda memoria est praeteritorum malorum? Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior potest. Audax negotium, dicerem impudens, nisi hoc institutum postea translatum ad philosophos nostros esset.